[Gandur] Nöfn og þjóðtrú fimmtudag

[Aðalheiður Guðmundsdóttir]

Nöfn og þjóðtrú: Þemakvöld Félags þjóðfræðinga á Íslandi

Næsta þemakvöld Félags þjóðfræðinga verður fimmtudaginn 7. desember  
kl. 20.00. Fyrirlesarar eru Svavar Sigmundsson og Kendra Willson.  
Þemakvöldið fer að venju fram í húsi Sögufélagsins við Fischersund.

Svavar Sigmundsson, rannsóknardósent á Stofnun Árna Magnússonar í  
íslenskum fræðum og fyrrverandi forstöðumaður Örnefnastofnunar:  
Örnefni og þjóðtrú.

Kendra Jean Willson, doktorsnemi í norrænum fræðum við  
Kaliforníuháskóla í Berkeley: Sögur af ónöfnum. Frá Satan til Sataníu.

Á hverjum tíma og í hverju samfélagi eru skráðar eða óskráðar reglur  
um mannanöfn.  Á Íslandi hefur lengi verið sterk hefð fyrir því að  
láta börn heita í höfuðið á eða eftir ættingjum.  Því hefur verið  
haldið fram að það að vitja nafns í draumi sé aðferð (social  
strategy) sem gerir foreldrum kleift að víkja frá þessari hefð og  
koma nýjum nöfnum inn í ættina.  Báðar lýsa aðferðirnar togstreitu á  
milli hvatar til að nota nafngjafir til sjálfstjáningar og til að  
halda í gömlu hefðina og þá ætt- og þjóðrækni sem hún er talin bera  
vott um.

Fyrr í tímum var það á ábyrgð presta að gæta þess að börnum yrðu ekki  
gefin nöfn sem samfélagið taldi óviðeigandi.  Á 20. öld voru sett lög  
um mannanöfn (1913, 1925, 1991, 1996) og ábyrgð fyrir framkvæmd  
þeirra færðist frá embættismönnum kirkjunnar yfir á veraldleg  
yfirvöld og stofnanir (Dómsmálaráðuneyti, Mannanafnanefnd,  
Hagstofu).  Á sama tíma hefur breytt samfélagsmynd haft í för með sér  
breytingar á gildi eða vægi mannanafna.  Mannanafnalögin hafa einnig  
tengst innflytjendamálum á Íslandi þar sem  íslenskt nafn var  
forsenda fyrir íslenskum ríkisborgararétti frá 1952 til 1996.

Fjallað verður um mannanöfn sem menn á Íslandi eru sagðir hafa viljað  
taka upp eða skíra börnin sín en sem andleg eða veraldleg yfirvöld  
hafa hafnað eða aðrir í samfélaginu fordæmt – frá sögunni ,,Satan  
vitjar nafns”  (Jón Árnason 1954, II: 25-26) til nafna eins og  
Satanía, sem Mannanafnanefnd hafnaði fyrir nokkrum árum.  Orðræða  
tengd þessum ,,nafnaskrípum” eða ,,ónefnum” varpar ljósi á hugmyndir  
fólks um hlutverk foreldra og viðkomandi stofnana og jafnframt á þátt  
mannanafna í mótun ímyndar einstaklings og þjóðar.

Hvað gerist ef nafns er vitjað sem er ekki á mannanafnaskrá, sem  
brýtur í bága við íslenskt málkerfi eða gæti orðið nafnbera til ama?   
Hafa huldukonunöfn samkvæmt skilgreiningu unnið sér hefð í íslensku  
máli - eða menningarhelgi? Af hverju kaus Jorge Ricardo Cabrera  
Hidalgo að heita Eilífur Friður?

Kendra vinnur nú að doktorsritgerð um íslensk gælunöfn, og hefur um  
þessar mundir aðstöðu á Stofnun Árna Magnússonar.

Nánari upplýsingar um starf Félags þjóðfræðinga er að finna á  
slóðinni http://www.akademia.is/thjodfraedingar/

Allir velkomnir!

Með kveðju f. hönd félagsins,

Aðalheiður Guðmundsdóttir
Stofnun Árna Magnússonar
Árnagarði við Suðurgötu
tel.: (354) 868 0306/ (354) 552 0510
http//:www.hi.is/~adalh